مطلبی در رابطه به غور

ماخذ: تاریخ مختصر غور اثر

شــاعــران اکــثــراً مــردمــان حــســاس و مــلــهــمــی هــســتــنــد ، حــوادث آیــنــده را چــنــان بــا قــوت فــراســت درک و پـیــشــگــوئــی مــیــکــنــنـد ،

کــه انـتگــار بــر ایــشــان الــهــام مـیـشــود. ایــنــک از پــیــشــگــوئــی اقــبــال ، ده هــا ســال مــیــگــذرد و بـتاز هــم مــی بــیـنــیـم کـته از تــاًثــیــر فــتــح مـبــیـن افــغــانــسـتــان بــر قــوای اشــفــالــگــر کــمــونــیــزم روســیــه ، نــه تـنــهــا قــاره آســیــا ، بــلــکــه اروپـــای شــرقـــی و ســایــر مــلــل شــــرق و غـــرب ، ازیـــوغ اســــارت کــــمـــونــــیـــزم آزاد و اتـــتحــاد شــــوروی از نـــقـــشـــه ء ســـیــاســی جــهــان مــعــدوم مــی گردد.

قلب افغانستان:

               ســرزمــیــن بــاســتــانــی غــور ، قــلــب مــمــلــکــت افــغــانــســتــان اســت. غــوراز لــحــاظ ایـنـــکــه مـرکــزی تــریــن نــقــطــه ء وطــن عــزیــز مــاســت ، بــایــد آنــرا دل کــشــور بــحــســاب آورد. به تعبیر دیگر ، چــون کــشــور افــغــانــســتــان را دایــره ای فـــرض کــنــیــم ، مــرکــز آن داره غــــور خــواهــد بــود.

کـشـور افــغــانـسـتتــان قــلــب آسـیــاســت                    مــهــد دیــن و دانــش و مــهــر و وفــاســـت

در دل ایـــن ســــرزمــــیـــــن راســـتـــــان                     هــســت غـــــور نـــــامــــدار بــــاســـتــــان

              مـوَُرخـیـن را عـقـیــده بــر آن اســت کــه افـتــاب عـالـمـتـاب اسـلام ، پــیــشـتـر از هـمــه نـقــاط افـغــانـسـتــان، بــر دره هـا و صـخــره هــای سـر بـر فـلــک کـشـیـده ء غــور طـلــوع کــرده اســت ، آن هــم بـاقـتــضـای خـود امــرای اولــیــه ء غــور و رغــبــت تــمــام اهــالــی پــاک طـیـنـت آن بــوده اســت. بـنــا بـه شــهــادت تــاریــخ ، در غــور ، سـلاطـیـن مـســلــمــان و بــزرگــی ظــهــور کــرده انــد. هـنــوز آواز سـلـطــان عــلاوءالــدیــن جـهــان ســوز از دهــلـیـز زمـان بــگــوش مـیــرســد کــه مــی گــفــت

جـــهــــان دانـــد کـــه ســـلـــطـــان جــهــانــم                چـــــــراغ دودهء عـــــــبـــــاســــیـــــانـــــم

و یــا ایــن مــطـلــع شـعــرش:

آنــهــم کــه هـــســت فــخــر ز عــدلم زمــانــه را           آنــم کــه هــســت جــور زبـذلــم خــزانــه را

                پـادشـاهـیـکـه بـا هـمــه آن روح رزمـنـدگــی و سـلـحـشــوری و حـس شـدیــد انـتـقــام جــوئــی و روش خـشــونـت بـار جـنــگـجــوئــی و مـشــاغـل جـان فـرســای جــهــانــداری ، عـلــم و ادب و هـنــر عـصــر و زمــان خــود را بــه پـایـهء کــمــال آن فــراگــرفــتـه بــود. در یـک لـشکــر کـشـی خــویـش کــه بــر دسـت سـپـاهــان سـلـطـان سـنـجــر ســلـجـوقــی در هــرات گــرفـتـــار شــد ، سـنــجـر را بــه واســطــه ء دانـش و هـنـر وحـسـن مجــلــس خــود، بــحــدی زیــر تــاَُثــیــر آورد کـه بــجــای ســزاواری کـشـتـن ، بـخــشــش و بـخـشـایــش یـافـت و سـنـجـر او را بــرادر خــود خــوانــد و تــمــام امــوال مـنـقـول خــود را با مـنـشـور مـمــلـکــت غــور بـدو سـپـرد. 

                   و بــاز هــم بــگــواهــی تـاریـخ ، بــرادر زادگــان عــلاءالــدیـن یـعـنـی سـلـطــان غـیــاث الــدیــن و سـلـطــان شـهــاب الــدیـن بـا جــهــاد و مــبــارزه چــنــان یـک امـپــراطــوری قــوی   اســلامــی را بـوجــود مـی آورنــد کــه یــک ربـع شــرقــی دنـیــا در زیــر قـلــمــرو آن قــرار دارد. و شــهــاب الــدیـن غــوری لــوای تـوحــیــد و یـکـتـاپـرسـتـی را در دورتــریــن نـقـاط نـیــم قــاره ء هــنــد بـاهـتــزاز در مــی آورد. و بــعــد از ســلــطــان مـحــمــود غــزنـــوی ، مـشـعــل دعــوت حــق و جــهــاد راه خــدا را در  هــنـــد تــا ســالــهـــا فــراوان ، فــــروزان نــــگــه مــیــدارد. حــتـــی تــاریــخ نــگــاران حــدود فــتــوحــاتــش را از ســاحــهء فـتــوحــات مـحـمــود غــزنــوی هــــم زیــــاده تــــر نــــگــاشـــتــــه انــــد. و درســت جــلــوه ء فــــرهــنــگــی و ظــهــور تـمــدن اسـلام را در ســرزمــیــن پــهــنــاور هــنــد بــعــد از فــتـــوحــات شــهــاب الــــدیــــن غـــــوری مــــی دانــــنــد. چــنــانــچـــه خــواجــه خــواجــگــان مــعــیــن الــدیــن چـشــتــی (رح) در زمــــان ایــن ســلـطــان در اجــمــیــر رحــل اقــامــت افــگــنــد و طــریــقـــه ء عــلــیـــه ء چــشــتــیــه بــه یــمــن انــفــاس قــدســیــه آن بــزرگــوار در نــیــم قــاره هــنــد و جــهــان رواج عــام یــافــت کــه هــم اکــنــون زیــارت آن روحــانــی بــزرگ در شــهــر اجــمــیــر از ارادت خــاص و عــام

 مـسـلـمـانــان هــنــد و پــاکــســتــان بــر خـــوردار اســت.

                مسجد جامع بزرگ شهر هرات ، منار مسجد جامع فیروزگوه مشهور به منار جام ، مسجد قوت السلام دهــلــی وقــطــب مــنــار دهــلـــی کــه هــر یــک عــظــیــمــت فـوق الـعــاده دارد، یــادگــار عــصــر طــلائــی زمــامــداران مــســلــمــان غــور ، و از افــتــخــارات درخــشــان جــهــان اسـلام و از عـجــایـب گــیــتــی بـشـمــار مـیــرونـد. دریــن ســرزمـیــن صــــد هـــا عـالــم ، صــوفـی ، شــاعــر و هــنــرمـنــد طــی ادوار مــخــتــلــف تــبـــارز کــرده انــد کـــه مــایــه مــبــاهــات و ســـرافــــرازی مــا و تـــمــام جــهــان اســلام اسـت.

          در غور تمدن بسیار عالی و کم نظیر و جود داشته که در هر وادی خرابه های آن با شکوه و عظمت خاصی نمایان است که نخستین با بدست ناپاک چنگیز و بار دیگر در حملات تیمور لنگ همه آن تمدن با شکوه به ویرانه تبدیل و اهالی قتل عام و کتابخانه ها طعمه ء حریق گردید. از آن به بعد هیچ حکومتی در راه آبادی ویرانه های غور و رفاه و آسایش مردم کچکترین اقدامی بعمل نیاورد و این ناحیه همیشه در ادبار و فلاکت نگه داشته شد.

        بعد از کودتای خونین مزدوران روسی در ( 7 ثور 1357 هـ ش ) و قیام عمومی مسلمان افغانستان بر ضد آن ، غور در قیام و جهاد از همه جا پیش قدم تر بود. زیرا در اوایل میزان 1357 اولین قیام و جهاد مقدس به فتوای علمای کرام در ولسوالی پسابند ولایت غور صورت گرفت و ماشاهد جان نثاری های مردم متدین آن بودیم که چگونه ملحدان بد مست و نو کران روس ، آن منطقه را از زمین و هوا بخاک و خود می کشیدند.

            با اجـمـال کــه در بـالا از پـیـشـیـنـه ء تــاریـخـی غــور مـتــذکــر شــدیــم ، ایـجــاب مـی نــمــایــد تـا بــطـــور مـخــتـصــر راجــع بـه تــاریــخ غــور مــعــلــومــاتــی را بــه نــگــارش در آوریــم ، زیــرا بـگـفـتــه ء یــکـی از دانـشـمــنــدان گــذشـتــه ، چـیــزی اســت کــه هــر چـه فـاصـلــه ء مـا از آن زیــاد تــر شــود ، زیــبــا تــر مــیـشـود. .

 .................................................................................................................................................

فصل اول

1 – وجه تسمیه ء غور

           در لـغــت نــامـــه بــرهــان قــاطــع آمــده اســت کــه : غــــور بـــــــر وزن مـــــور نـــــــــام ولایـــــــتـــــــی اســــــت مـــعــروف ، نــزدیـک قــنــدهــار . آقــای پــوهــانــد عــبــدالــحــی و آقــای پــوهــانــد عــزیــز احـمــد پــنــجــشــیــری دو نــفــر مــوَُرخ مــعــاصــر کــشــور مــا را عـقــیــده بــر آن اســت کــه کــلــمــه ء غـــور ، ریـشــه بــاســتــانـــی داشــتــه و از زبـــان اویــســتــا و ســانــســکــریــت و لــســـان بــاخــتــری قــــدیــــم بـــاقــــی مــــانــده اســـت کــه بـــه مـــعـــنـــی کـــوه مــیـــبــاشـــد. زیـــرا ایـــن ســرزمــیــن کــامـــلاَُ  کــوهــســتــانـــی بـــوده و بــنــا بــه ایــن مــشــخــصــه ء طــبــیــعــی آنـــرا نــامــیــدنـــد (1)

           اســـتــاد فــکـــری ســلــجــوقـــی نــوشــتــه اســـت : و گــرو غــر بــمــعــنــی کــوه اســت و ایــن واژه دری تــا کــنــون در زبــان پــشــتــو زنــده مــانـــده و کــوه را غــر مــیــگــویــنــد. (2) ولــی بــعــقــیــده ء نــویــســنــده عــاجــز ، مــمــکــن اســت کــلــمــه غـــور ، بــضــم اول از غــور ، بــفــتــح اول گــرفــتــه شــده بــاشــد کــه بــزبــان عــربــی بــه زمــــیــن ســــراشــیــب ، گــودی ، قــعــر ، تــه چــیــزی مــثــل تـــه چــتاه اطــلاق گـــردیـــده و بــه فــروشــدن و فــرورفــتــن و فــرورفــتــگـــی اســتــعــمــال مـــی شــود. (3)  زیـــرا در  غــــور ، وادیــهــا و دره هــای عــمــیــق و پــرنــشــیــب و فــرورفــتــگــی هــای زیــادی  وجـــود دارد کـــه عــمــومـــاَُ ســکــونــت اهــالـــی در هــمــیــن  فـــرورفــتــگــیــهــا مــیــبـاشــد.

 (1) جغرافیای تاریخی غور، کابل ، 1360 نوشته پوهاند پنجشیری    

(2) مجلهءهرات 1336 جدی شماره 10و ص 18

(3) فرهنگ فارسی ، دکتر محمد معین ، تهران 1343 جلد دوم و فرهنگ عمید ، تهران 1359 (( حسن عمید))          

 

       

 قدامت تاریخی غور:

                نام سرزمین غور و القاب غور شاه ، شارغرچستان و شیر بامیان در آثار موَُرخین و جفرافیانگاران عرب و غیر عرب در اوایل اسلام بکثرت آمده است که میتوان از این کتاب ها نام برد که در آنها ذکری از غور بعمل آمده است المسالک ولاملک اصطخری ( قرن 5 – 6 هجری ) ، صورة الارض ابن حوقل موَُلفه ء ( 367 هجری ) ، حدود العالم ( 372 هجری ) ، تاریخ بیـهـقی ، زین الاخبار گردیزی ( 440 هـ ) ، مجمل التواریخ ولاقصص ، تاریخ سیستان ، چهار مقاله نظامی عروض سمرقندی ، جهان نامه ء محمد نجیب بکران ، معجم الـبــلـدان یاقوت حموی ، آداب الــحـرب والشجاعة ، تقویم البلدان ، تاریخ گزیده ، نزهة القلوب ، سفر نامه ابن بطوطه ، حبیب السیر ، هفت اقلیم و کتاب مهم معاصر سلطنت غوریان طبقات ناصری تاَُلیف منهاج سراج جوزجانی از اوضاع و احوال جفرافیائی – سیاسی و بالاخره حملات چنگیز بر سرزمین غو و احوالی آن معلومات مفصل در اختیار اهل تحقق می گذارد. این اثر مهم در سال 658 هجری تالیف شده است. جغرافیای حافظ ابرو از غور معلومات زیادی می دهد. فردوسی در شاهنامه میگوید:

سر غوریان بو بسطام شیر           کجا پشت پیل آوریدی بزیر

   اســدی طــوســـی در گــرشــاســـب نــامــه غـــور را در ردیــف شــهــر هـــای بــزرگ یــاد مــی کــنـــد:

زرنج و همه غور و زابل ستان        هم از بلخ تا بوم کابل ستان

           بعنوان حسن ختام این مبحث را با چند جمله ء که اسفراری در روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات درباره ء ولایت غوز تذ کر میدهد ، پایان میدهیم. او میگوید : ( در قدیم الایام عظیم معمور بود ، عمارات رفیع و قصور بدیع و قلاع منبع داشته و همیشه نواحی آن دیار ، از لوَث بدعت و ناشایستگی ها پاک می بود و هرگز از آن مبتدعی و بد مذهبی پیدا نشده و مردم آنجا همه پاک دین و نیک اعتقاد باشند...) سال تالیف این کتاب اواخر قرن نهم هجری میباشد. (1)

 (1) جغرافیای تاریخی غور با اختصار و تعدیلات ص 15 – 20 .

608;ر با اختصار و تعدیلات ص 15 – 20 .

 

3 – غور در حال حاضر :

  غور در تشکیلات اداری فعلی افغانستان ، یکی از ولایات سه گانه ء مرکزی کشور محسوب میشود. مرکز این ولایت شهر چغچران است که بر خط 25 – 65 طول البدل شرقی و 31 – 34 عرض البلد شمالی موقعیت دارد. (1) مساحت مجموعی آن به 38666 کیلو متر مربع میرسد و هفتمین و لایت از نظر مساحت محسوب میگردد و از نظر نفوس با داشتن 366823 نفر در رییف نزدهمین ولایت کشور قرار دارد که باین ترتیب کثابت نفوس در آن 9 نفر در فی کیلو متر بوده یک ولایت متفرق السکنه را تشکیل داده است. و مجموع قریه های غور 1916 قریه است ، چغچران به ارتفاع 2250 تر از سطح بحر بلند افتاده است.این احصائیه مربوط به سال 1354 هجری شمسی است، که زنان در آن وقت حساب نشده اند، البته فعلاّ تعداد نفوس زیاد شده است.

   ولایت غور از جانب شمال به ولایت های جوزجان و فاریاب از طرف شرق به ولایت های مرکزی بعنی بامیان و ارزگان و از طرف جنوب به ولایات هلمند و فراه و از سمت غرب به ولایت بادغیس و هرات و قسمتی از فراه محاط میباشد. از لحاظ تشکیل اداری ، دارای واحد های اداری ذیل است:

  1 – ولسوالی شهرک ، 2 – ولسوالی تولک ، 3 – ولسوالی لعل و سرجنگل ، 4 – ولسوالی پسابند ، 5 – ولسوالی تیوره ، 6 – و علاقه داری ساغر که مربوط ولسوالی شهرک میباشد. (2) فعلا سه ولسوالی دیگر بنام های دو لینه  دولثیار  وچهار سده اضا فه شده است.

     اهالی غور از اینکه سرزمین شان دارا جلگه های وسیع و وادی های گسترده و فراخ نمی باشد تا ارتفاع کوه ها را در افق پست جلوه دهد ، همیشه باین عقیده بوده اند که این کوه پاره ها بلند ترین کوه های جهان میباشد. حتی منهاج سراج نوشته است که در غور پنج پاره کوه بزرگ است که اهل غور اتفاق دارند که راسیات جبال عالم است.

     جنرال فریه فرانسوی صد سال پیش تحت تاَُثیر این عقیده رفت و بعد از مشاهدات این کوه  ها نظره داد که قله ء چهل ابدال یکی از بلند ترین قلهه های کرهء ارضی شمرده میشود. حالانکه بحد اکثر از ( 4000) متر بلند تر نیست.

         هرلدج در کتاب دروازه های هند ارتفاع آنرا ( 12700 فت ) می نگارد ، ارتفاع کهسار غور بصورت فاحشی از شمال شرق بجنوب غرب کاسته میشود ، یعنی از یکطرف حاشیهء شمال شرقی آن به ارتفاع بین 4 – 5 هزار متر اتصاف داشته بالمقابل نواحی جنوب غربی آن به اراضی خم میشود که اوسط ارتفاع آن از (800 متر ) تجاوز نمی نماید (1)

(1) جغرافیای تاریخی غور ، ص 10 که از جغرافیای شهری افغانستان از محب الله رحمتی اقتباس کرده است.

(2) سالنامهء احصائیوی افغانستان 1363 ص 39 و 41 و جفرافیای تاریخی غور ص 10 - 11  

 

ادامه مطلب در www.ahmadbilal.blogsky.com